Veilig varen? Check de accu’s en de gasinstallatie!
Huur je een boot, controleer dan altijd de accu’s en gasinstallatie. Ieder jaar gebeuren hier ongelukken mee, soms zelfs met dodelijke afloop. Tips om de boordaccu's en gasinstallatie van huurboten te controleren, plus een extra ‘Veilig varen checklist’.
Let op als de accu stinkt naar rotte eieren!
“De 49-jarige vrouw en 52-jarige man die op een huurboot in Bolsward omkwamen, zijn overleden door de gevolgen van een defecte accu”, is het heftige nieuws in de zomer van 2021. Door de kapotte accu is waterstofsulfide vrijgekomen en het inademen van die stof, ook in lage concentraties, is extreem gevaarlijk. En dit is maar één voorbeeld. Ieder jaar gebeuren er ongelukken met accu’s en gasinstallaties. Alleen degene met een zeer ernstige afloop halen doorgaans het nieuws. Hoe je dit kunt voorkomen? De belangrijkste tip: let op als de accu stinkt naar rotte eieren.
Ruimtes ventileren
Een arts die betrokken is geweest bij het ongeluk in Bolsward, geeft het nadrukkelijke advies om de ruimtes waar de accu's liggen sowieso zoveel mogelijk te ventileren. Accudamp is zwaarder dan lucht, dus vult het ruim zich van onderop als er iets mis is met de accu's. Zet luiken, ramen en deuren zoveel mogelijk open (vooral ook 's nachts!) en zet ventilatoren aan als deze aanwezig zijn.
Lees hier verder als je meteen wilt weten hoe het zit met de gasinstallatie.
Onderaan dit artikel staat een Veilig varen-checklist met punten die je zelf makkelijk kunt nagaan om te zorgen dat je grip hebt en houdt op de techniek aan boord van je (huur)boot.
We beginnen met de accu.
Meteen naar:
Hoe weet je of de accu’s aan boord veilig zijn?
Hoeveel capaciteit heeft een loodzuuraccu?
Waarom zijn er in het voorjaar zoveel accuproblemen?
Welke bootaccu’s zijn het veiligst?
Is een lege accu een veilige accu?
Wanneer moet een accu worden vervangen?
Wat is een veilige accu?
Accuproblematiek ontstaat niet zomaar. Meestal is het een combinatie van gebruik, misbruik en/of verwaarlozing die zich uit in elektriciteitsproblemen met defecte accu’s tot gevolg.
Een veilige accu is een accu die goed onder voortdurende controle is. Denk hierbij aan de accu in de meeste laptops. In de basis is dit dezelfde accu als die van een elektrische auto. Met dit type accu’s zijn zelden problemen. Dat komt omdat er diverse veiligheidscircuits omheen gebouwd zijn. En dat moet ook wel, want als zo’n cel gaat branden, dan is het niet meer te blussen.
Boordaccu’s
Op boten zit het anders dan bij laptops (zie hierboven), want aan boord wordt meestal wat eenvoudigere techniek gebruikt. Continue controle is niet altijd even voor de hand liggend, en ook niet altijd even simpel als bij een laptop.
Rotte eieren
Het mag duidelijk zijn dat als het aan boord naar rotte eieren ruikt dit een zeer belangrijk, zelfs levensbedreigend, signaal kan zijn. Een rotte eierenlucht kan ontstaan wanneer een accu overladen wordt. De zwaveldampen die dan vrijkomen zijn vergelijkbaar met de geur van rotte eieren.
Hoe weet je of de accu’s aan boord veilig zijn?
Door aan de verhuurder te vragen hoe het zit met de energiebalans aan boord kun je al een aardig beeld krijgen van de accucapaciteit en of er zorgelijke signalen zijn. Als de verhuurder aangeeft dat er wel eens problemen ontstaan bij huurders die te laat de walstroom gebruiken, of als de accu’s binnenkort aan vervanging toe zijn, wees dan extra op je hoede. Accu’s die aan het einde van de levensduur zitten, zijn potentieel gevaarlijke accu’s. Of dat nu komt door verkeerd gebruik, of door hoge leeftijd.
Wat is een 12 volt systeem?
De meeste jachten beschikken over een 12 volt systeem. Eigenlijk is dit een wat verwarrende benaming. Het systeem wordt zo genoemd, maar als de voltmeter aan boord 12 volt aangeeft dan is de accu vrijwel leeg. De laadspanning voor een 12V accu ligt normaal gesproken namelijk tussen de 13,6 en 14,8 Volt.
Hoe werken natte accu’s
De meeste accu’s aan boord zijn nog altijd natte onderhoudsvrije loodzuuraccu’s, als deze accu in rust 12.2 volt aangeeft, is veertig procent van de totale capaciteit verbruikt en is het verstandig deze niet dieper te ontladen en zelfs zo snel mogelijk bij te laden!
Hoeveel capaciteit heeft een loodzuuraccu?
Hoeveel kun je dan eigenlijk uit een loodzuuraccu halen? Hiervoor kan een eenvoudig rekensommetje uitkomst bieden:
Stel er staan aan boord twee natte loodzuuraccu’s van 180 ampère per uur (ah) in de accubank voor het boordnet. (Dus niet voor de startaccu, doorgaans is deze gescheiden van het boordnet.)
Voor normaal gebruik is er 40% van de 180 ah = 72 ah beschikbaar.
Waarom zijn er in het voorjaar zoveel accuproblemen?
Het voorjaar is voor jachten wat de winter is voor auto’s, plus een beetje extra. Dat extra zit in het feit dat in de winter de meeste accu’s van zichzelf ontladen door het verstrijken van tijd, gekoppeld aan het feit dat de accu’s in de winter niet altijd goed bijgehouden worden. Het beste is om een accu in de winter aan een druppellader te leggen zodat deze mooi op peil blijft. Dit gebeurt niet altijd, en niet zelden geeft deze accu de geest als er in het voorjaar weer flink gebruik van gemaakt wordt. Volledig in de lijn der verwachting, wel heel vervelend.
Welke bootaccu’s zijn het veiligst?
Gel, AGM en Lithium accu’s
Huurders stellen steeds hogere eisen aan het comfort op jachten, en daarom zien we dat verhuurders steeds grotere accu’s aan boord zetten en/of accu’s die meer ontlading aan kunnen.
AGM (Absorbed Glass Mat) accu’s bijvoorbeeld. Deze hebben minder zelfontlading en zijn beter geschikt voor autonoom gebruik. Nog mooier zijn de gel accu’s, die een hogere ontlading aankunnen. En het allermooiste is een Lithiumijzerfosfaat accu (LiFePo) deze hebben een behoorlijk hoge energiedichtheid, een duidelijk verbruik en een laadmonitor. Deze accu’s zijn heel veilig omdat ze continue zichzelf monitoren.
Is een lege accu een veilige accu?
Ja en nee. Iedere accu komt met een gebruiksaanwijzing en zolang je die goed toepast blijft deze veilig. Een accu die leeg lijkt maar in werkelijkheid defect is, kan gevaarlijk zijn en knalgas produceren tijdens het laden.
Feit blijft dat de verhuurder het beste kan aangeven hoeveel capaciteit er aan boord is, welk deel je ervan kan en mag gebruiken, en belangrijker nog: hoe dit te monitoren.
Wanneer moet een accu worden vervangen?
In theorie is dit eenvoudig. Een accu die niet goed kan laden, is kapot. Hoe merk je dit? Doordat in heel korte tijd na het laden de accu in spanning sterk terugvalt. Bijvoorbeeld als de loodzuuraccu is geladen tot 12,7 volt en binnen een paar uur terugvalt naar 12,5 volt terwijl deze accu niet wordt gebruikt.
Hoe meet je het voltage?
Een accu is een chemisch-elektrisch vat waarbij alleen een goede restcapaciteit gemeten kan worden aan de hand van het voltage in rust. Stel een loodzuuraccu geeft na 20 min rust (dus geen verbruiksvraag, ook niet een heel klein beetje) 12,32 Volt aan, dan is de accu ontladen tot 70%. Let op: dit betekent niet dat er nog 70% beschikbaar is. Het is namelijk raadzaam een loodzuuraccu weer te gaan laden vanaf 60%. Dit is 12,2 volt in rust. Een accu moet dus veel eerder worden opgeladen dan je denkt.
Wanneer kookt een accu droog?
Een accu mag tijdens het laden best een beetje warm worden. Als een accu meer dan handwarm wordt en ruikt naar rotte eieren is er wat aan de hand en moet je onmiddellijk stoppen met laden. Mogelijk is de accu en/of de lader defect. In dat geval moet je accu of de lader vervangen. Soms zelfs beide, omdat de accu kapot kan zijn gegaan als gevolg van een kapotte laadstroomregeling. Helaas is het wel zo dat de meeste voltmeters aan boord van pleziervaartuigen niet zuiver genoeg aanwijzen om goede conclusies uit te trekken.
Gasinstallatie
Als je aan boord stapt van een huurboot is het altijd verstandig om te checken of de gasinstallatie veilig is.
Meteen naar:
Hoe kan ik het gas aan boord veilig gebruiken?
Normen gasinstallatie
Doden en gewonden door ontplofte gasinstallaties zie je jaarlijks terug in het nieuws. Eigenlijk zijn gasinstallaties aan boord van jachten per definitie een belangrijke zorg. Verbazingwekkend genoeg zijn er pas sinds 2001 wettelijke normen aan de gasinstallatie aan boord van jachten ingevoerd volgens de ISO-10239 Norm. Alle schepen opgeleverd na maart 2001 dienen te voldoen aan deze norm. Bij oudere jachten is er de eis dat de gasinstallatie ‘deugdelijk’ moet zijn aangelegd. Het is dus een goed begin om te kijken uit welke periode het jacht is.
Hiswa-gekeurd
Als je in Nederland huurt, vraag dan aan de verhuurder of de gasinstallatie HISWA-gekeurd is. Dit moet ook zichtbaar zijn door een sticker met jaartal in de buurt van de kookplaat.
Gasafsluiter
In de buurt van de kookplaat moet ook een gasafsluiter zitten. Controleer waar deze zit en kijk of deze bijvoorbeeld in geval van vlam in de pan ook bereikbaar is.
Gasslang checken
Ook is het slim om even een blik te werpen op de gasslang. De meest gebruikte is de oranje slang die voorzien is van een fabricagedatum. In principe mag de flexibele slang niet langer zijn dat één meter. Zowel niet aan de kant van de gasfles, als aan de kant van de gasverbruiker. Meestal staat er een fabricagedatum op, en een goede vuistregel is dat deze iedere drie jaar vervangen wordt.
Drukregelaar
Als je dan toch even een blik werpt op de gasslang aan de kant van de gasfles, kijk dan ook even of de drukregelaar er fris uitziet. Als het goed is staat er op de regelaar (meestal op de onderkant) ook een jaartal. De regelaar hoort niet ouder dan 10 jaar te zijn. Heb je er twijfels over, maak die dan kenbaar bij de verhuurder. Een slang of een drukregelaar vervangen kan in weinig tijd geregeld zijn.
Hoe kan ik het gas aan boord veilig gebruiken?
Gas veilig aan boord gebruiken kan op diverse manieren. Sowieso is de meest veilige manier om de afsluiter op fles dicht te draaien als je geen gas verbruikt. Wees bewust van de manier waarop het gasfornuis werkt. Let op dat je het gas uit draait en niet op de stand voor de kleinste vlam.
Wat als je gas ruikt?
1) Sluit direct de gasbron af, informeer je bemanning en ventileer maximaal.
2) Het klinkt overbodig, maar maak geen open vuur. Er zijn mensen die van plan waren om koffie te zetten, gas roken, en vervolgens de boot lieten ontploffen. Mensen zijn nu eenmaal gewoontedieren.
3) Een gasalarm kan helpen om sneller gewaarschuwd te zijn, al komt het regelmatig voor dat deze defect zijn of op de verkeerde plek worden opgehangen.
Veilig varen checklist
1) Zorg dat je een complete en uitgebreide overdracht krijgt van de verhuurder. Maak hierbij aantekeningen en spreek af waarvoor je mag bellen mochten er vragen zijn.
2) Hoe werkt de vuilwatertank en de kranen die daarbij horen?
3) Hoe werken de afsluiters?
4) Hoe werken de hoofdschakelaars van het boordnet?
5) Waar zijn de zekeringen en zijn er reserve zekeringen aan boord?
6) Is het schip schoon en vaarklaar?
7) Zijn alle noodzakelijke apparaten en hulpsystemen aan boord en functioneren ze naar behoren. En nog belangrijker: begrijp je de werking en bediening hiervan?
8) Besteedt speciale aandacht aan de communicatie- en navigatiesystemen. Hoe staat de dieptemeter ingesteld? Meet deze het water onder de kiel of de (gecompenseerde) diepte onder sensor?
9) Doet de marifoon het, en heeft deze voldoende bereik? Doe hiervoor een testoproep met bijvoorbeeld post IJsselmeer en vraag hoe je doorkomt.
10) Zijn de juiste kaarten aan boord?
11) Is de kaart van de aanwezige plotter up to date en is de bediening helder?
12) Zijn basisveiligheidsmaterialen aan boord en vindbaar voor de bemanning? Denk hierbij aan zwemvesten, reddingsboei, joon met licht, reddingsvlot en noodvuurwerk.
13) Beschikken jij en je bemanning over de juiste papieren en ervaring? Denk aan: Vaarbewijs I en II, Basis certificaat marifoon, EHBO-cursus, Overleven op zee-cursus. Kijk ook op wanneer heb ik een vaarbewijs nodig?
14) Zijn de lokale wetten en regelgeving aan boord? Het verschilt per land of dit een verplichting is of niet.
15) Zijn de scheepspapieren en eigendomsbewijzen van het jacht in orde?
16) Doet de buitenboordmotor van de bijboot het? Zijn er peddels en een luchtpomp bij en begrijpt je bemanning de werking van de dodemansknop?
17) Is het ankergerei compleet en werkend? Denk hierbij ook aan de reserve lierhandel om het anker op de hand binnen te halen mocht het elektrische gedeelte van de lier het begeven.
18) Werkt alle navigatieverlichting?
19) Is er een noodhelmstok aan boord, is deze vindbaar en de werking ervan duidelijk?
20) Zijn er brandblussers aan boord en staan ze op druk?
21) Zijn er schades aan de boot zichtbaar? Laat de verhuurder deze op papier vastleggen en vraag om een kopie met handtekening.
Heb je al deze zaken gecheckt, dan kun je met een gerust hart een boot huren!
Auteur: Eli van den Broek
Inspirator, presentator, zeiler, watersport journalist en promotor van avontuurlijk zeilen. Met zijn bedrijf CoolNautics International verzorgd hij cursussen en trainingen op het gebied van zeewaardigheid, navigatie, techniek en veiligheid. Ook doet hij regelmatig onafhankelijke technische keuringen, lezingen en presentaties. Samen met Don McIntyre is Eli een van de initiatiefnemers van de ClassGlobe580; de goedkoopste wereldwijde eenheidsklasse voor avontuurlijke zeilers met ambitie.
Met dank aan: Hendrik Jan Musch. Jachtexpert voor aankoopkeuringen en taxaties van motor- en zeiljachten.