Varen en boothuren in Amsterdam: Vaarvignet, vaarroutes, sluizen en bruggen
Wil je met een sloep of boot door Amsterdam varen? In dit artikel lees je alles over het Vaarvignet Amsterdam, vaarroutes, sluizen en bruggen en een boot huren in Amsterdam en over het ontstaan van de wereldberoemde grachtengordel. Plus een vaarroute door de stad van 9 km.
Direct naar:
Amsterdamse grachten: geschiedenis
Reisverslag vaartocht door Amsterdam
Vaarwegen Amsterdam
Een kwart van het oppervlak van Amsterdam bestaat uit water, in de vorm van grachten, vaarten en havens. Mede dankzij de 165 grachten (!) heeft Amsterdam vaarwegen met een totale lengte van ongeveer 100 km. Veel van de grachten zijn goed bevaarbaar voor niet al te hoge boten. Daarnaast lopen er nog een paar belangrijke doorgaande rivieren en vaarten door of langs de stad, zoals de Amstel, het IJ, de Kostverlorenvaart en het Noord-Hollands Kanaal. Vanwege de vele vaarmogelijkheden brengen watersporters van (ver) buiten Amsterdam graag een bezoek aan de stad. Ze kiezen een jachthaven als uitvalsbasis of maken gewoon lekkere dagtochtjes door de stad.
Doorvaartvignet Amsterdam
Sinds 1 januari 2022 is een Doorvaartvignet verplicht voor iedereen die door Amsterdam wil varen. Het vignet is verplicht voor alle pleziervaartuigen met een benzine-, diesel-, elektrische of hybride motor, varend op al het Amsterdamse binnenwater. Dus niet alleen op de grachten, maar ook op de doorgaande vaarroutes, zoals de route van de Kostverlorenvaart van het Nieuwe Meer naar het IJ. Vaar je uitsluitend op het IJ dan is er geen vignetverplichting. Het vignet is drie kalenderjaren geldig en kost € 40,-. Gekoppeld aan het doorvaartvignet krijg je eenmalig ’24 uur afmeren’, te activeren op een dag naar keuze. Wil je meer dagen afmeren, kost dat 30 euro per 24 uur.
"Vraag het vaarvignet ruim voor vertrek aan"
Doorvaartvignet aanvragen
Het vignet is te koop via amsterdam.nl/varen (doorklikken op 'vignet'). Het is raadzaam om het doorvaartvignet ruim voor je vertrek aan te vragen, omdat het na betaling per post wordt toegestuurd. Tegen een betaling van € 12,50 kun je het vignet ook met een spoedbezorging laten thuisbezorgen. Na ontvangst van het doorvaartvignet moet het nog - via de hierboven genoemde website – geactiveerd worden. Vaar je door Amsterdam zonder een geldig en geactiveerd vignet, dan kun je een boete krijgen van € 95,-.
Sloep huren in Amsterdam
Al met al vormen de stadswateren een enorm uitgebreid en dicht vertakt netwerk van vaarwegen, waardoor er bijzonder veel afwisselende vaartochten te maken zijn. Maar ook voor iedereen die geen boot heeft, zijn er volop mogelijkheden om een boot te huren. Op veel plaatsen in de stad liggen er allerlei huurbootjes. Je kunt deze op verschillende manieren huren, van gewone verhuur per dag of dagdeel, tot bootdeelsystemen.
Vaarroutes Amsterdam
De waterwegen van Amsterdam hebben een enorme aantrekkingskracht op motorboot- en sloepvaarders. Tijdens het hele vaarseizoen verkennen allerlei bootjes de Amsterdamse grachten, de Amstel en het IJ. Er valt echter nog veel meer te ontdekken in de omgeving van de stad.
Geïnteresseerd? De handige gids Vaarroutes Amsterdam van watersportauteur Frank Koorneef bevat de mooiste dag- en weekendtochten door Amsterdam én omstreken. Boordevol weetjes over lokale bezienswaardigheden aan het water. Met duidelijke plattegronden en praktische tips is dit boek de ideale reisgenoot op de Amsterdamse wateren.
Lees hier verder voor het reisverslag van een 9 km lange vaarroute door Amsterdam.
Sluizen overdag
De doorvaart van de sluizen in het Amsterdamse grachtengebied is overdag nooit een probleem, in de regel staan ze allemaal open. Maar houdt er rekening mee dat veel sluizen 's nachts van 23 tot 7 uur gesloten kunnen zijn.
"Laat met een hoornsignaal je aanwezigheid te laten horen"
Drukte Amsterdamse grachten
In het grachtengebied is het op mooie dagen een drukte van belang. Allerlei soorten vaartuigen, van waterfietsen en pieremachochels tot luxe sloepen en salonboten, varen soms kriskras door elkaar. Let in deze drukte vooral op de rondvaartboten, die hebben altijd voorrang en gaan er vanuit dat jij voor ze aan de kant gaat. Bij sommige onoverzichtelijke bochten, waar je via een haakse bocht een andere gracht invaart, is het handig om een uitkijk voorin het schip te hebben, of laat met een hoornsignaal je aanwezigheid te laten horen.
Amsterdamse grachten: korte geschiedenis
De Amsterdamse grachten bestaan al meer dan 400 jaar. De monumentale status van de grachtengordel is onbetwist, niet voor niets staan de Amsterdamse grachten sinds 2010 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Maar waarom liggen ze er eigenlijk? Lees hier hoe het stadsbestuur 400 jaar geleden besloot om te gaan met de grote toestroom aan nieuwe inwoners en handelaren in die tijd, en de stad kon laten groeien van 50000 inwoners aan het einde van de 16de eeuw naar 220000 aan het einde van de 17de eeuw.
Ontstaan van Amsterdam
Amsterdam begon ooit heel bescheiden. In de eerste helft van de 13de eeuw woonden wat vissers en ambachtslieden bij elkaar in een klein dorpje aan de monding van de Amstel aan het IJ. Deze vroegste bewoners legden een dam in de Amstel aan. Het idee hierachter was niet alleen om het water van het grillige IJ te beheersen, maar ook om een oeververbinding te maken. Langzamerhand groeide het dorpje uit tot een ommuurde stad met een bloeiende economie. Dankzij de ligging aan het IJ en daarmee de Zuiderzee werd handel over zee steeds belangrijker. Daarom werden de stadsuitbreidingen steeds bepaald door de havens en waterwegen. De zeeschepen bleven aan de rand van de stad liggen, alle goederen werden via kleinere schepen van en naar de pakhuizen in de stad vervoerd.
Scheepvaart
Rond 1600 begon de stad uit z'n voegen te barsten. In 1613 gaf het Amsterdamse stadsbestuur dan ook de opdracht om de stad flink uit te breiden. Hiertoe werden westelijk van de toenmalige, ommuurde stad drie nieuwe grachten gegraven. Men koos voor grachten omdat dit de meeste voordelen had. De omgeving van de stad lag laag en was dus zeer nat. Grachten maakten het mogelijk om het gebied te ontwateren. Tevens was de scheepvaart in die tijd het belangrijkste vervoersmiddel, via het water waren de bouwpercelen en de pak- en woonhuizen goed bereikbaar. Maar er waren nog meer voordelen: er was altijd bluswater bij de hand (bedenk daarbij dat veel huizen in die tijd nog van hout waren) en tot slot kon je alle mogelijke afval in het water kwijt. De aarde die met het graven van de grachten vrijkwam werd op de kanten opgeworpen om de bouwpercelen op te hogen en om de bouwgrond te verstevigen.
Buitengracht
Door de stadsuitbreiding kwam de voormalige buitengracht, nu het Singel, midden in de stad te liggen. Daarachter werden respectievelijk de Herengracht, Keizersgracht en Prinsengracht aangelegd. Men begon te graven vanuit de Brouwersgracht, vandaar dat ook de nummering van de huizen daar begint. Met een knik halverwege, om de enigszins ronde vorm van de oude stad te volgen, eindigden de grachten bij de Leidsegracht.
Gouden Eeuw in Amsterdam
Rijke kooplieden kochten een kavel aan de nieuwe grachten en lieten er statige herenhuizen of pakhuizen aanleggen, of een combinatie: een woonhuis met daarboven een pakzolder of eronder een pakkelder. Ondertussen verdiende de stad fortuinen met de verkoop van de kavels. Door de alsmaar groeiende welvaart in die periode - de Gouden Eeuw- werd de bebouwing van de grachten in de loop van de tijd steeds weelderiger. De eerste huizen die aan de grachten werden gebouwd waren nog relatief eenvoudig van stijl, hooguit werd er een trapgevel gebouwd. Maar langzamerhand werden de panden uitbundiger geornamenteerd en er verschenen klok- en halsgevels bovenop de huizen.
Bruggen en sluizen
Tussen al die grachten werden er natuurlijk allerlei bruggen aangelegd om de verschillende oevers met elkaar te verbinden. Tot ongeveer 1600 waren alle bruggen van hout, maar in de periode daarna werden ze een voor een vervangen door stenen boogbruggen. Tegenwoordig heeft Amsterdam meer dan 1500 bruggen binnen de stadsgrenzen, 80 daarvan liggen in de grachtengordel. De oudste nog bestaande brug van de stad ligt over het Singel: brug 9, ook wel bekend als de Torensluis. Deze stenen boogbrug is in 1648 gebouwd om de 15de-eeuwse houten brug die er lag te vervangen. De langste brug in de binnenstad is brug 1 bij de Munttoren. Deze brug (in feite een tunnel onder het Muntplein) is 65 meter lang.
Gouden bocht Amsterdam
Een halve eeuw nadat de grachten werden aangelegd, besloot men om ze te verlengen vanaf de Leidsegracht. Met opnieuw een paar bochten werden de grachten doorgetrokken tot aan de Amstel, hierdoor ontstond de karakteristieke 'halvemaan'-vorm van de grachten. In deze periode begon men op sommige plekken te bouwen op meerdere kavels tegelijk, waardoor zeer brede huizen ontstonden. Je vindt deze vooral aan de Herengracht, de beroemde 'gouden bocht' bijvoorbeeld is bebouwd met zeer grote panden. Nog wat jaren later werden de grachten doorgetrokken tot voorbij de Amstel.
"De armen en ambachtslieden werden de stad uitgewerkt"
Jordaan (of ‘Jardin’)
De armere lagen van de bevolking en de ambachtslieden werden overigens de stad uitgewerkt; in de polder net buiten de stad mochten zij hun heil zoeken. Hierdoor ontstond de wijk 'Het Nieuwe Werck', al gauw beter bekend onder de naam Jordaan. De naam Jordaan is naar verluidt afkomstig van Frans sprekende immigranten, die de wijk Jardin (tuin) noemden omdat alle grachten en straten naar bloemen zijn vernoemd. Jardin werd verbasterd tot Jordaan. Omdat deze wijk min of meer lukraak werd gebouwd langs bestaande poldersloten en -wegen heeft de Jordaan een veel 'rommeliger' karakter dan de voorname, strak aangelegde grachten.
Door al deze stadsuitbreidingen werd de stad twee keer zo groot in omvang. De bevolking verviervoudigde; van 50.000 inwoners eind 16de eeuw naar 220.000 eind 17e eeuw. Na Londen en Parijs was Amsterdam de grootste stad ter wereld.
Waterkwaliteit
Omdat de Amsterdamse grachten oorspronkelijk in open verbinding stonden met de Zuiderzee werden in de binnenstad 16 sluizen aangelegd om de waterhuishouding van de stad te beheersen. Op bijvoorbeeld de Eenhoornsluis in de Korte Prinsengracht is nog goed te zien dat de buitendeuren hoge vloeddeuren zijn, bedoeld om hoge waterstanden komend van de Zuiderzee tegen te houden. De sluizen hadden naast de beschermende taak ook een hygiënische: via het sluizensysteem (een tijdlang gecombineerd met watermolens) konden de vieze grachten regelmatig schoongespoeld worden. Hiervoor liet men water van de Amstel de stad binnenlopen, dat met eb op het IJ werd geloosd. Al deze inspanningen ten spijt bleven de grachten eeuwenlang stinken.
Reisverslag
Vaarroute door Amsterdam (9 km)
Amsterdam is het mooist vanaf het water. Alle reden om een motorbootje te huren of met je eigen boot op uit te trekken. Deze vaarroute loopt voor een deel dwars door de grachtengordel en niet alleen over voorname grachten zoals de Herengracht, maar ook over een paar eenvoudiger grachten in de Jordaan. Langs de kanten tref je veel mooie grachtenpanden en voormalige pakhuizen, maar soms ook lange rijen woonboten. Op de kades heerst een gezellige drukte en regelmatig passeer je een terrasje aan het water.
Varen over de Herengracht
We varen dwars door de grachtengordel. Vanaf de Amstel even ten zuiden van de Blauwbrug gaan we onder een mooie stenen boogbrug de Herengracht op. Met steeds weer een knik in de gracht gaan we langzaam met een grote bocht richting het noorden. Begeleid door een klokkenspel in de verte tuffen we langs statige panden. Bij het passeren van de dwars op de Herengracht liggende Reguliersgracht hebben we vanaf onze boot een mooi doorkijkje onder een hele rij boogbruggetjes door. Even verderop, in een bocht van de gracht, is het Grachtenhuis gevestigd. Dit is een museum waarin de ontstaansgeschiedenis van de 400 jaar oude grachtengordel wordt belicht. Via een multimediale tentoonstelling loop je door de diverse deftige kamers van dit grachtenpand en leer je tot in detail hoe de stadsuitbreiding in de Gouden eeuw plaatsvond.
Pakhuizen op de kade
We blijven op de Herengracht tot de kruising met de Leliegracht en gaan hier linksaf en meteen weer rechtsaf, zodat we de Keizersgracht opdraaien. Aan het einde van de Keizersgracht, op de t-splitsing, gaan we linksaf de Brouwersgracht op. Boven de kades zien we veel tot appartementen verbouwde pakhuizen, vaak nog met fraaie luiken naast de ramen. Op de eerste kruising gaan we linksaf de Prinsengracht op. We kijken voortdurend omhoog naar de prachtige oude huizen. De hijsbalk bovenin de voorgevel is een leuk detail dat we aan bijna ieder Amsterdams grachtenpand zien. Oorspronkelijk waren deze takelinrichtingen aangelegd omdat veel kooplieden die een pand lieten bouwen aan een van de grachten hiermee gemakkelijk goederen naar hun pakzolder konden hijsen. Maar ook tegenwoordig nog is zo'n takelbalk heel functioneel, de steile en nauwe trappenhuizen in het gemiddelde grachtenpand laat weinig ruimte voor het versjouwen van meubels, dus een takelbalk is bij een verhuizing nog altijd onmisbaar.
Markt en jenever
Ondertussen ligt aan onze rechterkant de Noordermarkt, waar een gezellige drukte heerst. Direct daarna gaan we rechtsaf de levendige Egelantiersgracht op, om even te kijken of er een plekje vrij is bij Café 't Smalle. Dit café heeft een gezellig terras aan het water, met een aanlegplaats voor een sloepje, en een bijzonder verleden: op deze plek begon Pieter Hoppe in 1780 een jeneverstokerij, die langzaam uitgroeide tot het bekende merk Hoppe. Toen het bedrijf groter werd, verliet het overigens Amsterdam. De stokerij verhuisde naar jeneverstad Schiedam. Aan de steiger voor het café ligt al een bootje, dus we varen weer teug naar de Prinsengracht en gaan daar rechtsaf.
Varen door de Jordaan
Al gauw varen we langs het Anne Frankhuis en de Westertoren. Bij de afslag naar de Lauriergracht gaan we rechtsaf voor een klein ommetje dwars door de Jordaan. Op de t-splitsing met de Lijnbaansgracht gaan we linksaf en daarna kiezen we voor de tweede gracht links, de Passeerdersgracht. Deze meest zuidelijke gracht in de Jordaan heeft een bijna ingetogen sfeer. De gracht is genoemd naar een ooit op deze plek gevestigde passeerderij, een andere naam voor een leerlooierij.
"Voor watersporters is er een bijzondere afdeling over scheepvaart"
Varen langs het Vondelpark
De Passeerdersgracht voert ons weer terug naar de Prinsengracht, waar we weer rechtsaf gaan. Bij de onoverzichtelijke bocht moeten we even wachten op een paar rondvaartboten, die een paar keer moeten steken om de bocht te kunnen maken. Via een kort stukje Leidsegracht gaan we naar de Singelgracht, waar we naar links afslaan. Op de rechteroever passeren we de hoofdingang van het Vondelpark. Dit bekende stadspark is populair bij Amsterdammers en bij toeristen. Jaarlijks bezoeken ongeveer 10 miljoen mensen het park. Behalve voor (relatieve) rust en een groene omgeving kun je er ook terecht voor openluchtconcerten en theatervoorstellingen.
Rijksmuseum voor watersporters
Bijna direct erna zien we het Rijksmuseum. In meer dan 200 zalen is hier een overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis te zien. Het belangrijkste onderdeel van de meer dan 1 miljoen stukken tellende collectie is wellicht het werk van 17de-eeuwse meesters als Rembrandt, Steen, Vermeer en Hals. Voor watersporters is er een bijzondere afdeling over scheepvaart door de eeuwen, met onder meer scheepsmodellen. Direct na het Rijksmuseum gaan we opnieuw links. Na een kleine slalom over Lijnbaansgracht en Spiegelgracht komen we weer op de Prinsengracht uit en gaan hier rechtsaf.
Onbekendegracht
Aan het einde van de Prinsengracht steken we, vlak voor het de Amstelsluizencomplex, de Amstel over en varen de Nieuwe Prinsengracht op. Dit deel van de stad is een wat latere uitbreiding van de grachtengordel. Direct rechts ligt een gracht met een bijzondere naam: de Onbekendegracht. Over dit korte grachtje kun je even langs de achterkant van Theater Carré varen. Dit pand uit 1887, waarin tegenwoordig Koninklijk Theater Carré is gevestigd, is oorspronkelijk gebouwd voor wintercircusvoorstellingen van het Circus Oscar Carré. In de maanden dat het circus op reis was, werden er variétévoorstellingen georganiseerd. In 1911 werd de laatste circusvoorstelling gegeven. Daarna groeide de reputatie van theater Carré tot die van één van de belangrijkste theaters van Nederland.
Varen op de Amstel
Wij varen over de Nieuwe Prinsengracht verder in de richting van de Plantage. Op de driesprong gaan je linksaf de Nieuwe Keizersgracht op en varen daar langs de gebouwen van de Hermitage Amsterdam. Op de Amstel gaan we rechtsaf en passeren de Magere Brug. Hiermee zijn we weer bij het vertrekpunt van de vaarroute uitgekomen.
Doorvaarthoogte
De lengte van de bovenstaande route is iets meer dan 9 km, dus in een uur of twee is deze route gemakkelijk te varen. De maximale doorvaarthoogte is 1,40 m, maar het waterpeil kan variëren tot 10cm meer. De diepgang zal nergens een probleem zijn, want alle grachten zijn minimaal 1,70m diep. De maximale vaarsnelheid in de Amsterdamse stadswateren is op de meeste plekken 6 km.
Dit reisverslag is afkomstig uit Vaarroutes Amsterdam
Lees meer over de vaarroutes en vaargebieden in Nederland